ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ “ਲਿਖਤ ਸੰਵਿਧਾਨ”/ Largest “Written Constitution”

ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪਰਖਣ ਅਤੇ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ 26 ਨਵੰਬਰ, 1949 ਸੰਵਿਧਾਨ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਸਭਾ ਨੇ ਕਈ ਚਰਚਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸੋਧਾਂ ਬਾਅਦ ਆਖਿਰਕਾਰ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ “ਲਿਖਤ ਸੰਵਿਧਾਨ”/ Largest “Written Constitution” ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਕਿਉ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦਿਵਸ?

ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਫਾਰਮੈਟ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਡਾ. ਭੀਮ ਰਾਵ ਅੰਬੇਡਕਰ ਦੇ 125 ਵੇਂ ਜਯੰਤੀ ਸਾਲ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ 26 ਨਵੰਬਰ 2015 ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦਿਵਸ ਸੰਪੂਰਨ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਮਨਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਹਰੇਕ ਸਾਲ ਸੰਪੂਰਨ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦਿਵਸ ਮਨਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਨੂੰਨ ਦਿਵਸ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਗਠਨ :

ਡਾ. ਰਾਜਿੰਦਰ ਪ੍ਰਸਾਦ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਸਭਾਪਤੀ ਅਤੇ ਡਾ. ਬੀ.ਆਰ.ਅੰਬੇਡਕਰ ਜੀ ਨੂੰ ਫਾਰਮੈਟ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਡਰਾਫਟ ਰਿਪੋਰਟ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ 13 ਕਮੇਟੀਆਂ ਦਾ ਗਠਨ ਹੋਇਆ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿਚ ਕੁੱਲ 389 ਮੈਂਬਰ ਸਨ। ਪ੍ਰੋਵਿੰਸੇਜ ਦੇ 292 ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ, ਸੂਬਿਆਂ ਦੇ 93 ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ , ਚੀਫ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਪ੍ਰੋਵਿੰਸੇਜ ਦੇ 3 , ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਨੇ ਖੁਦ ਨੂੰ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 299 ਰਹਿ ਗਈ।

ਕਿੰਨੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਹੋਇਆ ਹੋਇਆ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ?

ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਲਿਖਤ ਸਨਵੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਗਣਤੰਤਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ 395 ਆਰਟੀਕਲ 22 ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡੇ ਗਏ ਹਨ। ਇਹ 2 ਸਾਲ 11 ਮਹੀਨੇ 18 ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਬਣ ਕੇ ਤਿਆਰ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਜਨਵਰੀ 1948 ਵਿਚ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਫਾਰਮੈਟ ਚਰਚਾ ਲਈ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

4 ਨਵੰਬਰ, 1948 ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਇਹ ਚਰਚਾ ਲਗਭਗ, 1948 ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਇਹ ਚਰਚਾ ਲਗਭਗ 32 ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਚੱਲੀ ਸੀ। ਇਸ ਮਿਆਦ ਦੌਰਾਨ 7635 ਸੋਧਾਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ‘ਚੋਂ 2,473 ਤੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਚਰਚਾ ਹੋਈ।

ਕਦੋਂ ਲਾਗੂ ਹੋਇਆ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ? :

26 ਨਵੰਬਰ, 1949 ਨੂੰ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੂੰ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ 284 ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ 24 ਜਨਵਰੀ, 1950 ਨੂੰ ਸੰਵਿਧਾਨ ਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕੀਤੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 26 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਇਸ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਅਸਲੀ ਕਾਪੀ :

ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਅਸਲੀ ਕਾਪੀ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੋਵਾਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਲਿਖਤ ਹਨ। ਇਸ ਵਿਚ ਟਾਈਪਿੰਗ ਜਾਂ ਪ੍ਰਿੰਟ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਦੋਵਾਂ ਹੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਅਸਲੀ ਕਾਪੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਮ ਬਿਹਾਰੀ ਨਾਰਾਇਣ ਰਾਏਜਾਦਾ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਖਾਨਦਾਨੀ ਪੇਸ਼ਾ ਕੈਲੀਗ੍ਰਾਫੀ ਸੀ।

👉 ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨੰਬਰ 303 ਦੇ 254 ਪੈੱਨ ਹੋਲਡਰ ਨਿਬ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰ ਕੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਹਰ ਪੇਜ਼ ਨੂੰ ਬੇਹੱਦ ਖੂਬਸੂਰਤ ਇਟੈਲਿਕ ਲਿਖਾਈ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ।

👉 ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਵਿਚ 6 ਮਹੀਨੇ ਲੱਗੇ ਸਨ।

👉 ਮਿਹਨਤਾਨਾ ਪੁੱਛਣ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੁਝ ਵੀ ਲੈਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿਰਫ ਇਕ ਸ਼ਰਤ ਰੱਖੀ ਕਿ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਹਰ ਪੰਨੇ ਤੇ ਉਹ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ਲਿਖਣਗੇ ਅਤੇ ਅੰਤਿਮ ਪੰਨੇ ਤੇ ਆਪਣੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ ਦਾ ਵੀ ਨਾਂ ਲਿਖਣਗੇ।

👉ਹੋਰ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ ਸੰਵਿਧਾਨ ਬਾਰੇ।👈

ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਹਰ ਪੰਨੇ ਨੂੰ ਤਸਵੀਰਾਂ ਨਾਲ ਆਚਾਰਿਆ ਨੰਦ ਲਾਲ ਬੋਸ ਨੇ ਸਜਾਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਸ ਦੇ ਜਾਣ – ਪਛਾਣ ਪੰਨੇ ਨੂੰ ਸਜਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਰਾਮ ਮੋਹਰ ਸਿਨ੍ਹਾ ਨੇ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਹ ਨੰਦ ਲਾਲ ਬੋਸ ਦੇ ਹੀ ਚੇਲੇ ਸਨ। ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਅਸਲੀ ਕਾਪੀ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ ਦੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿਚ ਹੀਲੀਅਮ ਨਾਲ ਭਰੇ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਰੱਖੀ ਗਈ ਹੈ।

ਕੀ ਹੈ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ?

ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਲਿਖਤ ਨਿਯਮਾਂ ਦਾ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਗ੍ਰੰਥ ਜਾਂ ਕਿਤਾਬ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਵੱਖ – ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ (ਨਾਗਰਿਕਾਂ) ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਆਪਸੀ ਸਬੰਧ ਤੈਅ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ – ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਵਿਚਕਾਰ ਸਬੰਧ ਵੀ ਐਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਹੋਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਕਹੀਏ ਤਾਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਅਜਿਹੇ ਸਿਧਾਂਤ ਤੇ ਨਿਯਮ ਤੈਅ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਜਿਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਅਧਿਕਾਰ :

ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੇ ਸਾਰੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਕੁਝ ਅਧਿਕਾਰ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ :

• 6 – 14 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਤੇ ਫ੍ਰੀ ਮੁਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ।
• 14 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੱਕ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜ਼ੋਖਿਮ ਵਾਲੇ ਕੰਮ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ।
• ਆਰਥਿਕ ਲੋਕਾਂ ਕਾਰਨ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਭੇਜਣਾ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਜਾਂ ਸਮਰੱਥਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਉਸ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ।
• ਨੈਤਿਕ ਤੇ ਭੌਤਿਕ ਕਾਰਨਾਂ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸੋਸ਼ਣ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰਨ।